Trong lĩnh vực cơ khí và vật liệu, tiêu chuẩn JIS là một trong những hệ thống tiêu chuẩn phổ biến, đặc biệt tại thị trường châu Á. Dù vậy, không ít kỹ sư và người mua hàng vẫn chưa nắm rõ bản chất của JIS. Vậy tiêu chuẩn JIS là gì, áp dụng ở đâu? Cùng theo dõi nội dung dưới đây để hiểu rõ hơn.
Nếu bạn biết một chút tiếng Anh, thì thuật ngữ JIS sẽ trở nên thật đơn giản. Còn nếu bạn không biết, cũng đừng lo, vì chúng tôi sẽ giải thích thật đơn giản như sau:
• J – Japanese: Nhật Bản
• I – Industrial: Công nghiệp
• S – Standards: Tiêu chuẩn
Như vậy, JIS (Japanese Industrial Standards) nghĩa là Tiêu chuẩn Công nghiệp Nhật Bản. Đây là hệ thống tiêu chuẩn kỹ thuật do Ủy ban Tiêu chuẩn Công nghiệp Nhật Bản (JISC) xây dựng và được quản lý bởi Cơ quan Tiêu chuẩn Nhật Bản (JSA).
Tiêu chuẩn JIS được ban hành nhằm đảm bảo chất lượng và an toàn sản phẩm, tạo sự đồng bộ trong quy trình sản xuất, hỗ trợ hoạt động thương mại (đặc biệt là xuất nhập khẩu), đồng thời góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của nền công nghiệp Nhật Bản.
Tiêu chuẩn JIS có lịch sử hình thành từ nửa đầu thế kỷ 20, nhưng nền tảng ban đầu đã xuất hiện từ thời kỳ Minh Trị (Meiji). Khi đó, doanh nghiệp tư nhân tự xây dựng tiêu chuẩn kỹ thuật và chính phủ Nhật Bản lâm thời hỗ trợ soạn thảo bằng văn bản, làm tiền đề cho các dấu mốc quan trọng sau này:
• Vào năm 1921: Ra đời bộ tiêu chuẩn kỹ thuật Nhật Bản gọi là Japanese Engineering Standard (JES), tiền thân của JIS ngày nay
• Giao đoạn 1939 ~ 1945 (Thế chiến II): Tiêu chuẩn JES được dùng như tiêu chuẩn thời chiến, nhằm đơn giản hóa sản xuất và tiết kiệm vật liệu phục vụ chiến tranh
• Năm 1945: Sau thất bại trong chiến tranh thế giới thứ II, Nhật Bản cần tái thiết đất nước nên đã thành lập Hiệp hội tiêu chuẩn Nhật Bản
• Năm 1946: Hệ thống JIS chính thức ra đời và được áp dụng trên toàn quốc
• Năm 2004: Sửa đổi Luật tiêu chuẩn hóa công nghiệp, chuẩn hóa lại hệ thống chứng nhận JIS
• Ngày 1/10/2005: Bắt đầu áp dụng dấu chứng nhận JIS mới song hành cùng chứng nhận JIS cũ
• Ngày 1/10/2008: Kết thúc giai đoạn chuyển tiếp, các sản phẩm công nghiệp bắt buộc dùng dấu JIS mới
Nhật Bản đẩy mạnh việc đồng bộ giữa tiêu chuẩn JIS với tiêu chuẩn quốc tế kể từ khi Hiệp định TBT của WTO có hiệu lực vào năm 1995. Tính đến ngày 31/3/2024, có 10.966 tiêu chuẩn JIS đang được áp dụng, trong đó:
• Hơn 6.300 tiêu chuẩn có tương ứng với các tiêu chuẩn quốc tế
• 38% là giống hoàn toàn
• 60% được sửa đổi từ các tiêu chuẩn quốc tế
• 2% không tương đương với các tiêu chuẩn quốc tế
Tiêu chuẩn JIS được áp dụng rộng rãi trên toàn lãnh thổ Nhật Bản, bao phủ hầu hết các ngành nghề và lĩnh vực công nghiệp trọng yếu. Dưới đây là nhóm 20 lĩnh vực chính đang sử dụng tiêu chuẩn JIS:
| Chữ cái | Lĩnh vực | Chữ cái | Lĩnh vực |
|---|---|---|---|
| A | Xây dựng dân dụng và kiến trúc | M | Khai khoáng |
| B | Cơ khí chế tạo | P | Giấy và bột giấy |
| C | Kỹ thuật điện và điện tử | Q | Hệ thống quản lý |
| D | Công nghiệp ô tô | R | Gốm sứ, vật liệu ceramic |
| E | Kỹ thuật đường sắt | S | Đồ dùng trong nước |
| F | Đóng tàu | T | Thiết bị y tế và dụng cụ an toàn |
| G | Hợp kim Ferrous và luyện kim | W | Hàng không và máy bay |
| H | Hợp kim không Ferrous và luyện kim | X | Xử lý thông tin |
| K | Hóa chất | Y | Dịch vụ |
| L | Vải sợi dệt may | Z | Các lĩnh vực khác |
Dựa vào bảng trên, có thể thấy mỗi nhóm lĩnh vực sẽ được đánh dấu bằng một ký hiệu chữ cái, điều này đại diện cho một một lĩnh vực hoặc ngành nghề cụ thể. Dưới đây là một số tiêu chuẩn liên quan:
• JIS G 3101 (Nhóm G): Là tiêu chuẩn về thép cán nóng dùng trong kết cấu xây dựng, thường được sử dụng trong công trình dân dụng và công nghiệp
• JIS H 3250 (Nhóm H): Tiêu chuẩn áp dụng cho hợp kim nhôm dạng thanh và tấm, sử dụng trong chế tạo cơ khí, hàng không và thiết bị điện tử
• JIS K 6251 (Nhóm K): Tiêu chuẩn quy định phương pháp thử độ bền kéo của cao su lưu hóa, thường dùng trong sản xuất lốp xe, sản phẩm cao su kỹ thuật
Công nghiệp là một trong những lĩnh vực tiêu biểu có sự góp mặt của JIS. Theo đó:
Tiêu chuẩn JIS quy định kích thước, vật liệu và áp suất làm việc cho van, giúp đảm bảo tính đồng bộ và an toàn. Nhờ đó, van dễ dàng lắp đặt và thay thế trong các hệ thống công nghiệp. Tiêu chuẩn này đặc biệt quan trọng trong các ngành dầu khí, hóa chất và xử lý nước.
Tiêu chuẩn mặt bích JIS định rõ kích thước, số lỗ và cấp áp suất của mặt bích (ví dụ: JIS 5K, 10K, 16K, 20K). Điều này giúp mặt bích tương thích cao với ống và van trong hệ thống. Nhờ vậy, việc lắp đặt và bảo trì trở nên thuận tiện hơn.
Các loại ống kim loại hoặc ống nhựa theo tiêu chuẩn JIS như: Ống JIS G 3452, JIS G 3445,… đảm bảo độ bền, độ dày và khả năng chịu áp chính xác. Ngoài ra, việc áp dụng JIS giúp tăng tuổi thọ và hiệu suất vận hành của đường ống.
Dù là tiêu chuẩn quốc gia của Nhật Bản, JIS vẫn được nhiều quốc gia châu Á, châu Âu tin dùng nhờ chất lượng và tính đồng bộ cao. Đặc biệt, JIS có mặt phổ biến trong các sản phẩm cơ khí, ống thép, van công nghiệp, mặt bích, thiết bị đo,… xuất khẩu từ Nhật sang các nước như: Hàn Quốc, Việt Nam, Thái Lan, Indonesia,… Tại các nước này, JIS thường được sử dụng song song hoặc tích hợp với tiêu chuẩn quốc tế như ISO hay DIN.
Trong bối cảnh công nghệ và xã hội liên tục thay đổi, tiêu chuẩn JIS cũng không ngừng mở rộng để đáp ứng nhu cầu mới.
• Tăng khả năng tương tác toàn cầu: JIS đẩy mạnh tiêu chuẩn hóa cho các hệ thống thông minh, điện năng lượng tái tạo và sản xuất hiện đại
• Thích ứng với xã hội già hóa: Phát triển tiêu chuẩn về an toàn và hiệu quả cho các thiết bị chăm sóc người cao tuổi, đặc biệt là robot tự động chăm sóc
• Bảo đảm hạ tầng điện hiện đại: Hỗ trợ việc quản lý tài sản, lưới điện thông minh và an toàn năng lượng trong các khu đô thị phát triển
